Dziedziczenie ustawowe

Udostępnij ten post

W dzisiejszym wywiadzie z radcą prawnym Anną Klisz – specjalistką od prawa spadkowego – porozmawiamy o dziedziczeniu ustawowym. Jest to jedno z podstawowych pojęć prawa spadkowego i najczęstszy w praktyce porządek dziedziczenia w Polsce. Nie oznacza to jednak, że dziedziczenie ustawowe jest proste do zrozumienia. Tu też występują różne wyjątki i konstrukcje prawne, które niejednokrotnie są dla klientów bardzo trudne do zrozumienia. Dlatego też zdecydowaliśmy się zapytać Pani Mecenas Anny Klisz na czym polega dziedziczenie ustawowe. W artykule zamieściliśmy również kilka praktycznych przykładów dziedziczenia ustawowego, aby przyswojenie tego zagadnienia było łatwiejsze.

Dzień dobry Pani Mecenas. Na czym polega dziedziczenie ustawowe?

Dziedziczenie ustawowe to porządek dziedziczenia po spadkodawcy określony przez przepisy prawa. Określa, kto i w jakich częściach dziedziczy po spadkodawcy.

Kiedy stosujemy dziedziczenie ustawowe?

Najczęściej w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie ważnego testamentu.

Ważnego? Czyli, jeżeli wiemy, że nasz krewny napisał już testament, to możliwe jest, że i tak dojdzie do dziedziczenia ustawowego?

Tak. Są takie sytuacje, które powodują nieważność testamentu. Wtedy, mimo tego, że testament został napisany, to z uwagi na to, że jest nieważny, ma miejsce dziedziczenie ustawowe.

Czy teoretycznie rodzina może „nie dostać nic” ze spadku, jeżeli spadkodawca nie uwzględni jej w ważnym testamencie?

Spadkodawca oczywiście może w testamencie przekazać cały majątek osobom niespokrewnionym. Nie ma wtedy dziedziczenia ustawowego, a testamentowe. W tej sytuacji rodzinie przysługuje jednak zachowek. Zachowek natomiast przysługuje osobom, które w danej sytuacji dziedziczyłyby z ustawy – zatem w dalszym ciągu o dziedziczeniu ustawowym nie można zapominać.

Czy jest możliwość, że testament jest ważny, a i tak dojdzie do dziedziczenia ustawowego?

W praktyce występuje jeszcze jedna sytuacja. Dosyć rzadko, ale trzeba mieć tego świadomość. Jeżeli osoby powołane do spadku w testamencie, zrzekną się prawa do majątku spadkowego, wtedy testament przestaje mieć znaczenie na rzecz dziedziczenia ustawowego.prawo spadkowe wrocław

Ok, dziękuję za doprecyzowanie. A co w sytuacji, gdy spadkodawca nie uwzględnił w testamencie całego spadku?

W takiej sytuacji, pozostała część majątku (nieuwzględniona w testamencie – przyp. autora) zostanie rozdysponowana zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Osoby, które są w testamencie otrzymają swoją część – może to być zarówno rodzina, jak i osoby niespokrewnione ze spadkodawcą, a dodatkowo uruchomiona zostanie procedura dziedziczenia ustawowego.

Gdzie uregulowana jest kolejność dziedziczenia ustawowego?

Kolejność dziedziczenia ustawowego opisana jest w całości w kodeksie cywilnym. Dokładnie są to przepisy od artykułu 931.

W takim razie, jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego?

W prawie spadkowym wyróżniamy 5 grup spadkobierców ustawowych.

Proszę omówić każdą z nich po kolei.

Pierwsza grupa to dzieci spadkodawcy, które dziedziczą wraz z małżonkiem spadkodawcy. Każdy w równych częściach, z tym zastrzeżeniem, że małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 całości spadku.

Przykład nr 1.

Spadkodawca pozostawił po sobie trójkę dzieci oraz żonę, a także rodzeństwo i rodziców. Nie pozostawił testamentu. W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzi 1 grupa – tj. dzieci oraz żona. Jak wspomnieliśmy powyżej, żona otrzyma 1/4 spadku po mężu. Dzieci natomiast – każde po 1/4.

Przykład nr 2.

Spadkodawca pozostawił żonę i córkę, która miała dwójkę córek. Miał również syna, który zmarł przed nim. Syn miał jednak czwórkę dzieci (wnuków spadkodawcy). W tej sytuacji żona otrzyma 1/3 spadku, córka 1/3, a pozostała 1/3 zostanie rozdzielona po równo między czworo wnucząt (dzieci syna spadkodawcy – otrzymają oni po 1/12 spadku).

Przykład nr 3.

Jeżeli w powyższej sytuacji zmienilibyśmy liczbę dzieci na 4, wtedy żona również otrzyma 1/4 spadku. Dzieci natomiast otrzymają po 3/16 spadku każde, bowiem 3/4 spadku trzeba podzielić na czwórkę dzieci, a żona ma zawsze zapewnione minimum 1/4 spadku.

Czy małżonek pozostający w separacji dziedziczy?

Separacja wyłącza możliwość dziedziczenia ustawowego. W takiej sytuacji małżonka traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oczywiście w przypadku dziedziczenia testamentowego, orzeczona separacja nie stanowi przeszkody do dziedziczenia.

A co w sytuacji, gdy małżonek umrze podczas trwania sprawy o rozwód lub separację?

Wtedy sprawa zostaje umorzona, a małżonek bierze udział w dziedziczeniu ustawowym, tak jakby nie było żadnej sprawy o rozwód, czy separację. W tym zakresie mamy jednak wyjątek. Jeżeli zmarły wystąpił z żądaniem orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy drugiego małżonka, a którykolwiek z pozostałych spadkobierców wniesie o wydanie orzeczenia w tym zakresie i sąd uzna, że żądanie było uzasadnione, małżonek traci prawo do dziedziczenia.

Czy dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone dziedziczy?

Tak, pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Czy dzieci adoptowane również dziedziczą?

Tak, oczywiście.

A dzieci spoza związków małżeńskich?

Tak, dzieci spoza małżeństwa również dziedziczą.

A co, jeżeli któreś z dzieci spadkodawcy nie żyje?

Wtedy jego część przypada po równo jego dzieciom (czyli wnukom spadkodawcy – przyp. autor).

Kto znajduje się w 2 grupie dziedziczenia ustawowego?

2 grupa to małżonek spadkodawcy oraz jego rodzice, a także rodzeństwo. Na ten „poziom dziedziczenia” wchodzimy, gdy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci – przyp. autora). W takiej sytuacji rodzice dostają po 1/4, a małżonek 1/2 spadku. Małżonek dziedziczący razem z rodzicami i rodzeństwem zawsze otrzymuje 1/2 spadku, a pozostała część jest dzielona na pozostałych spadkobierców. Jeżeli spadkodawca nie był w związku małżeńskim, całość spadku przypada jego rodzicom. Jeśli zaś w chwili śmierci spadkodawca nie miał jednego z rodziców, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli ktoś z rodzeństwa nie dożył otwarcia spadku, to jego część przypada jego zstępnym.

Przykład nr 4.

Spadkodawca pozostawił po sobie żonę, matkę oraz dwójkę rodzeństwa. W tej sytuacji żona otrzyma 1/2 spadku, matka 1/4, a pozostała 1/4 spadku zostanie podzielona pomiędzy dwójkę rodzeństwa (czyli każdy dostanie po 1/8). Jeżeli jedno z rodzeństwa nie dożyłoby otwarcia spadku, jego 1/8 dzielona jest pomiędzy jego zstępnych.

Przykład nr 5.

Spadkodawca pozostawił po sobie dwoje rodziców oraz trójkę rodzeństwa. W tej sytuacji do dziedziczenia dochodzą tylko rodzice i otrzymują oni po 1/2 spadku.

Czy małżonkowi przysługują jakieś specjalne, dodatkowe prawa w związku z dziedziczeniem?

Tak. Małżonek spadkodawcy może zamieszkać w jego mieszkaniu i korzystać ze wszystkich sprzętów domowych przez 3 miesiące od dnia śmierci. Ponadto, jeżeli zmarły wynajmował mieszkanie, jego małżonek może wstąpić do umowy najmu jako jej strona. Ostatnim szczególnym uprawnieniem małżonka jest możliwość żądania pewnych przedmiotów urządzenia domowego, z których korzystał wraz ze zmarłym. Te urządzenia mogą przewyższać udział w spadku wynikający z dziedziczenia ustawowego.

A gdy jest tylko jeden rodzic i małżonek, a brak jest rodzeństwa?

Każda z powyższych osób otrzymuje wtedy po połowie spadku.

Jak przebiega dziedziczenie ustawowe w 3 grupie?

W 3 grupie do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy. Dzieje się tak, gdy nie pozostawił on po sobie dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani dzieci rodzeństwa. Dziadkowie dziedziczą w częściach równych, a jeżeli któryś z nich nie dożył otwarcia spadku, jego część dziedziczą jego zstępni.

Przykład nr 6.

Jeżeli spadkodawca nie miał dzieci, małżonka ani rodzeństwa, a przy życiu została tylko jego jedna babcia oraz dzieci dwóch dziadków, dziedziczenie ustawowe wygląda następująco: żyjąca babcia otrzyma 1/3 spadku, dzieci jednego dziadka 1/3 do podziału między siebie, i 1/3 dzieci drugiego dziadka.

Kto znajduje się zatem w 4 grupie?

W 4 grupie znajdują się pasierbowie spadkodawcy. Gdy nie pozostawił on żadnych krewnych, których wymieniałam powyżej, spadek może przypaść dzieciom jego małżonka. Jest jednak jeden warunek. Pasierb otrzyma spadek tylko wtedy, gdy w chwili otwarcia spadku, jego rodzice już nie żyli.

A w przypadku, gdy pasierb nie dożył otwarcia spadku, dziedziczą jego zstępni, jak w poprzednich grupach?

Nie. Dziedziczenie przez pasierba to wyjątkowa sytuacja. Jeżeli pasierb nie dożyje otwarcia spadku, do dziedziczenia dochodzi grupa 5.

Kto znajduje się w grupie 5?

Grupa 5 do dziedziczenia dochodzi stosunkowo rzadko. Jest to gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca nie zostawił krewnych, ani pasierbów mogących dziedziczyć, spadek przypadnie gminie.

A gdy nie wiadomo, gdzie mieszkał spadkodawca?

Wtedy majątek spadkowy przejmuje Skarb Państwa. Jest to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziękujemy bardzo za rozmowę.

Skontaktuj się z prawnikiem

Umów się na spotkanie ze specjalistą

Może Cię zainteresować:

Darowizna a zachowek

W dzisiejszym wywiadzie z radcą prawnym Anną Klisz porozmawiamy o wpływie dokonanej darowizny na zachowek. Przepisy bowiem są w tym zakresie szczegółowe i nie łatwo

radca prawny Anna Klisz

specjalistka z zakresu prawa spadkowego