Testamentem jest oświadczeniem woli spadkodawcy na wypadek śmierci. Co do zasady testament powinien być sporządzony przez notariusza lub przez spadkodawcę i własnoręcznie przez niego podpisany. Polskie prawo spadkowe przewiduje jednak kilka form szczególnych dla czynności prawnej jaką jest testament. Jedną z nich jest testament ustny, którego objaśnieniu przeznaczony jest ten artykuł.
Czy można sporządzić testament ustny w każdej chwili?
Odpowiedź na to pytanie niestety jest przecząca. Ważność testamentu ustnego uzależniona jest od spełnienia kilku warunków. Możliwość wyrażenia tzw. ostatniej woli w formie testamentu ustnego może nieć miejsce jedynie w następujących okolicznościach:
- Obawa rychłej śmierci spadkodawcy;
- Zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe;
- Zachowanie zwykłej formy testamentu jest znacznie utrudnione;
Przejdźmy zatem do krótkiego objaśnienia i zobrazowania każdego z tych trzech warunków.
Ad.1. W pierwszej kolejności zaznaczyć należy ze owa obawa rychłej śmierci istnieć musi w chwili sporządzenia przez spadkodawcę testamentu. Sytuacja zatem, kiedy spadkodawca w pierwszej kolejności sporządzi testament ustny, a następnie po jego sporządzeniu powstanie sytuacja powodująca obawę rychłej śmierci spowoduje, że ów testament będzie nieważny.
Pojęcie obawy rychłej śmierci – dla spełnienia tego warunku należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne danego przypadku i ocenić czy śmierć w danej sytuacji rzeczywiście groziła testatorowi. Sytuacjami takimi mogą być w szczególności takie okoliczności jak: stan zdrowia spadkodawcy, powikłania chorobowe, nagły wypadek. Nie można jednak w tym przypadku zdecydowanie wykluczyć, odczuć subiektywnych spadkodawcy jako spełniających przesłankę obawy rychłej śmierci. Odczucia te muszą jednak w świetle doświadczenia życiowego i wiedzy lekarskiej powodować zasadną obawę śmierci, muszą więc być obiektywnie uzasadnione. Nie oznacza to jednak ze element subiektywny, jakim będzie świadomość śmierci (a nie lęk przed śmiercią) nie spełnia tego warunku.
Ad.2 i 3 Okoliczności powodujące niemożliwym/utrudnionym zachowanie zwykłej formy testamentu nie zostały w prawie spadkowym w żaden sposób wskazane. Należy zatem każdy przypadek zaistnienia sytuacji uniemożliwiającej sporządzenie testamentu zwykłego oceniać indywidualnie. Niewątpliwie możemy, tak jak w przypadku zastosowania przesłanki z pkt 1 mieć do czynienia z sytuacjami obiektywnie, jak i subiektywnie uniemożliwiającymi zachowanie zwykłej formy testamentu. Tytułem przykładu, obiektywnymi będą: powódź, przerwanie komunikacji. Opisywaną przesłankę spełnią także sytuacje subiektywne, a więc leżące po stronie testatora: nieumiejętność pisania, stan zdrowia spadkodawcy uniemożliwia mu udanie się do notariusza. Należy w tym miejscu podkreślić, że okoliczności te należy oceniać przez pryzmat możliwości jakie posiada w danej chwili konkretny spadkodawca. Nie ma przy tym znaczenia, że inne osoby w takiej samej lub zbliżonej sytuacji miałyby możliwość sporządzenia testamentu w zwykłej formie.
Samo oświadczenie woli testatora także zostało obostrzone pewnymi warunkami szczególnymi. Mianowice konieczne jest dokonanie go w obecności co najmniej trzech świadków (może ich być zatem więcej) oraz co najważniejsze – ustnie, co nie oznacza, że nie można do dokonać np. posługując się językiem migowym. Ważne jest jednak, aby świadkowie obecni przy składaniu oświadczenia woli rozumieli język jakim posługuje się spadkodawca. Co ważne, za oświadczenie ustne nie jest uważane odczytanie projektu testamentu z kartki! Oświadczenie spadkodawcy musi wskazywać co i komu spadkodawca przeznacza na wypadek swojej śmierci.
Ustawa wskazuje także na warunki jakie musi spełnić osoba, aby mogła być świadkiem testamentu ustnego. Nie może być świadkiem osoba, która:
1) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2) jest niewidoma, głucha lub niema;
3) nie może czytać i pisać;
4) nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5) jest skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania;
A także:
6)osoba dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść
7) małżonek osoby wskazanej w pkt 6), jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Testament ustny zostaje sporządzony w chwili wygłoszenia oświadczenia woli przez spadkobiercę w obecności co najmniej trzech świadków. Konieczne jest jednak późniejsze stwierdzenie jego treści. Stwierdzenie takie może odbyć się na dwa sposoby:
- Po pierwsze, spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia;
- Po drugie, w razie niestwierdzenia jego treści w powyższy sposób – poprzez zgodne zeznania świadków złożone wobec sądu w terminie sześciu miesięcy od daty otwarcia spadku (czyli od daty śmierci spadkodawcy). Co należy podkreślić – zeznania wszystkich świadków testamentu muszą być zgodne i potwierdzać wszystkie jego rozrządzenia. W wyjątkowych przypadkach, gdzie niemożliwe lub znacznie utrudnione jest przesłuchanie jednego ze świadków sąd może przesłuchać na okoliczność sporządzenia testamentu danej treści tylko dwóch spośród nich.
Spisanie treści testamentu oznacza spisanie rozrządzeń jakich w testamencie ustnym dokonał spadkodawca. Sporządzić go może sam spadkodawca, świadek lub osoba trzecia. Napisany może być odręcznie lub maszynowo. Ważnym jest, aby pod tekstem podpisał się sam testator oraz co najmniej dwóch świadków. Pismo takie winno być podpisane przez wszystkich świadków tej czynności gdy sam spadkodawca sam nie może złożyć pod nim podpisu.
Po upływie terminów jakie ustawodawca wskazał dla stwierdzenie treści testamentu ( czyli po roku od jego sporządzenia lub po sześciu miesiącach od otwarcia spadku) testament będzie ważny, ale bezskuteczny. Zawarte w nim rozrządzenia na wypadek śmierci nie będą zatem wywoływały skutków prawnych.
Literatura:
- Kawałko H., Witczak A. :Prawo spadkowe, Wydawnictwo C.H. Beck,wyd.4, Warszawa 2011
- Skowrońska-Bocian E. : Prawo spadkowe, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd.8, Warszawa 2011
autor: Sonia Konieczniak
