Polskie prawo ustanawia zakaz zawierania umów o przyszły spadek. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Umowę tę przewiduje kodeks cywilny w art. 1048.
Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia zawierają przyszły spadkodawca oraz jego spadkobierca ustawowy. Krąg osób należących do spadkobierców ustawowych kształtuje się następująco, są to: zstępni (dzieci, wnuki), małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa, dziadkowie i zstępni dziadków. Tylko wymienionym wyżej osobom przysługuje prawo do zawarcia z przyszłym spadkobiercom umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Do kręgu spadkobierców ustawowych zaliczana jest również gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa. Te dwa podmioty nie mogą jednak zrzec się dziedziczenia po potencjalnym spadkodawcy. Taki stan rzeczy wynika ze statusu jaki posiadają one w dziedziczeniu. Gmina i Skarb Państwa bywają często nazywani tzw. spadkobiercami koniecznymi. Oznacza to, że nabywają oni spadek niezależnie od swojej woli, jeżeli brak innych spadkobierców ustawowych, ze względu na to, że nie może być sytuacji że spadek pozostaje nieobjęty.
Jak zapewne zdążyli Państwo spostrzec, prawo do zrzeczenia się dziedziczenia nie przysługuje spadkobiercy testamentowemu. Wynika z tego, że spadkobierca który zrzekł się dziedziczenia może zostać powołany do spadku na mocy testamentu sporządzonego przez spadkodawcę.
Zawierając niniejszą umowę, spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia, tzn. rezygnuje z bycia spadkobiercą i z udziału w spadku, jest on wyłączony od dziedziczenia. Przy ustalaniu kręgu spadkobierców oraz należnym im udziałów spadkowych, spadkobierca ten będzie traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Trzeba również zwrócić uwagę na kwestię zachowku. Osoba, która zrzekała się dziedziczenia zostaje pozbawiona nie tylko statusu spadkobiercy, ale nie przysługuje jej również prawo do zachowku.
Jak już wspomniano, umowę zawierają spadkobierca ustawowy oraz przyszły spadkodawca. Według kodeksu cywilnego umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie formy aktu notarialnego będzie skutkowało tym, że umowa stanie się bezwzględnie nieważna. Koszt sporządzenia umowy w Kancelarii Notarialnej wynosi 200 zł plus podatek VAT 23%.
Jeżeli strony umowy nie postanowiły inaczej, zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się także na zstępnych zrzekającego się! Powoduje to, że również oni będą traktowani przy spadkobraniu jakby nie dożyli spadku, zostaną pozbawieni statusu spadkobiercy i prawa do zachowku. Trzeba jednak podkreślić, że takie skutki zaistnieją tylko w przypadku, gdy strony nie postanowią inaczej przy zawieraniu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Zrzekający się i przyszły spadkobierca mogą ograniczyć skutki zrzeczenia się tylko do samego spadkobiercy ustawowego zawierającego umowę.
Zawarcie umowy nie oznacza, że strony nie mogą w późniejszym czasie jej uchylić, wręcz przeciwnie. Uchylenie się od skutków umowy o zrzeczenie się dziedziczenia może nastąpić za zgodą obu stron, przez zawarcie nowej umowy. Stronami tej umowy będą ponownie przyszły spadkodawca i spadkobierca ustawowy. Tak jak w przypadku umowy o zrzeczenie się, również umowa uchylająca zrzeczenie się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Skutkiem sporządzenia nowej umowy będzie to, że zrzekający się dziedziczenia oraz jego zstępni odzyskają status spadkobierców i będą uczestniczyli w dziedziczeniu bez ograniczeń.
Na koniec warto wspomnieć, że zarówno umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jak i umowa uchylająca jej skutki mogą być zawarte przez pełnomocnika. Jednak, aby pełnomocnik mógł w imieniu spadkobiercy zawrzeć umowę, jego pełnomocnictwo powinno zostać sporządzone w formie aktu notarialnego.
autor: Sonia Konieczniak
