Co to jest zachowek?

Zachowek to – mówiąc najprościej – uprawnienie przysługujące osobom bliskim spadkodawcy (dzieci, wnuki, małżonek, rodzice), które zostały przez niego pokrzywdzone w zakresie dziedziczenia majątku spadkowego.

Pokrzywdzenie może polegać na tym, że spadkodawca:

1. w testamencie pominął jednego lub kilku spadkobierców zapisując swój majątek (w całości lub znacznej części) innym osobom,

2. przed śmiercią rozdał w drodze umów darowizny cały swój majątek lub jego znaczną część, pomijając przy tym jednego lub kilku ze swoich prawowitych spadkobierców.

Uprawnienie do zachowku polega na tym, że taka pokrzywdzona osoba może żądać od osób, które odziedziczyły majątek spadkowy (lub nabyły go przed śmiercią spadkodawcy na podstawie darowizny) zapłaty określonej sumy pieniężnej.

Wysokość zachowku

Żeby obliczyć kwotę należnego zachowku należy zastanowić się jaką wartość miałaby część majątku spadkowego, która przypadłaby ma uprawnionego do zachowku, gdyby nie było testamentu lub gdyby spadkodawca nie dokonał określonych darowizn. Ta kwota określana jest jako substrat zachowku.

Przykład:

1. W skład majątku spadkowego wchodzi mieszkanie o wartości 300 tyś. złotych. Spadkodawca (wdowiec) ma dwójkę dzieci – córkę i syna. W testamencie do dziedziczenia została w całości powołana córka, zaś syn nie otrzymał ze spadku nic. Gdyby nie było testamentu, syn odziedziczyłby połowę mieszkania o wartości 150 tyś. złotych. Ta kwota jest substratem zachowku.

2. W skład majątku wchodzi dom o wartości 600 tyś. złotych. Spadkobierców jest trochę (dwóch synów i córka). Krótko przed śmiercią spadkodawca w umowie darowizny przekazał dom jednemu z synów. Po jego śmierci doszło do dziedziczenia ustawowego (każdy ze spadkobierców otrzymał po jednej 1/3 spadku). Jednak poza domem spadkodawca nie posiadał nic wartościowego. W efekcie jeden z synów i córka zamiast odziedziczyć po jednej trzeciej domu o wartości 200 tysięcy złotych, nie otrzymali nic. Kwota 200 tysięcy złotych jest w przypadku pokrzywdzonych spadkobierców substratem zachowku.

Wysokość zachowku to połowa wartości substratu zachowku wyliczonego jak w powyższych przykładach. W wypadku gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – zachowek wynosi dwie trzecie wartości substratu zachowku.

Przykład:

1. Uprawniony do zachowku w pierwszym z powyższych przykładów mógłby żądać zachowku w kwocie 75 tyś. złotych (substrat zachowku – 150 tyś. złotych);

2. W drugim przykładzie każde z dzieci uprawnionych do zachowku mogłoby domagać się go w wysokości po 100 tyś. złotych (substrat zachowku dla każdego z nich to 200 tys. złotych).

Od wysokości wyliczonej w powyższy sposób kwoty należy odjąć wartości darowizn dokonanych na rzecz pokrzywdzonego spadkodawcy. Oczywiście nie chodzi tu o drobne darowizny zwyczajowo przyjęte (np. drobne prezenty), tylko o znaczne wartości (mieszkanie, dom, samochód znaczne kwoty pieniężne itp).

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Ważne, że roszczenie o zachowek przedawnia się co do zasady w terminie 5 lat od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), a jeśli spadkodawca pozostawił testament, to w ciągu 5 lat od chwili otwarcia testamentu.

Ugoda lub pozew o zachowek

Strony mogą zawrzeć ugodę w przedmiocie dobrowolnej wypłaty zachowku, natomiast jeśli do ugody nie dojdzie uprawnionemu do zachowku pozostaje założenie sprawy sądowej.