„Przepisali wszystko na brata i mówią, że to już nie jest spadek”. Czy mają rację?
To klasyczny scenariusz w mojej kancelarii. Rodzice, chcąc uniknąć „problemów spadkowych” w przyszłości, idą do notariusza i przepisują mieszkanie na jedno z dzieci w formie darowizny. Drugie dziecko słyszy: „Tobie już nic się nie należy, bo w chwili śmierci nic nie będziemy mieć”.
Wielu ludzi żyje w błędnym przekonaniu, że „pusty spadek” oznacza brak obowiązków wobec pominiętej rodziny. Nic bardziej mylnego! Polski ustawodawca przewidział taki manewr i stworzył mechanizm ochronny. Darowizny dokonane za życia są traktowane niemal tak samo, jakby były częścią spadku. Oznacza to, że pominięte dziecko może zapukać do drzwi obdarowanego brata i zażądać pieniędzy. W tym artykule wyjaśnię Ci, jak działa ten mechanizm i kiedy można go zastosować.
⭐️ KLUCZOWA ZASADA ANNY KLISZ (Do zapamiętania):
Darowizna nie znika w niebyt! Wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku (tzw. substrat zachowku). Jeśli w spadku nie ma pieniędzy na wypłatę, to obdarowany staje się osobiście odpowiedzialny za zapłatę zachowku pominiętej rodzinie.
Jak to się liczy? Mechanizm doliczania darowizn
Wyobraź sobie, że po śmierci ojca na koncie zostało 0 zł, ale 5 lat wcześniej darował synowi mieszkanie warte 400 tys. zł. Pominięta córka ma prawo do zachowku.
Sąd wykonuje wirtualną operację matematyczną:
Czysta wartość spadku (0 zł) + Wartość darowizny (400 tys. zł) = Substrat zachowku (400 tys. zł).
Od tej kwoty (400 tys. zł) wylicza się udział córki. Jeśli należy jej się np. 1/4 (połowa z ustawowej 1/2), to brat musi jej wypłacić 100 tys. zł. Mimo że w chwili śmierci ojciec „nic nie miał”, brat musi sięgnąć do własnej kieszeni.
Które darowizny się dolicza, a które są bezpieczne?
Nie każda darowizna wlicza się do puli. Kodeks cywilny (art. 994 k.c.) wprowadza ważne wyjątki. NIE DOLICZA SIĘ do spadku darowizn:
- Drobnych, zwyczajowo przyjętych: Np. prezenty ślubne, urodzinowe, pomoc w studiach (o ile nie przekraczają one przeciętnej miary w danym środowisku).
- Dokonanych dawniej niż 10 lat przed śmiercią, ALE TYLKO na rzecz osób obcych: Jeśli ojciec darował mieszkanie sąsiadce 15 lat temu – to przepada. Ale uwaga! Jeśli darował mieszkanie SYNOWI (spadkobiercy) nawet 30 lat temu – to się dolicza! Limit 10 lat nie chroni spadkobierców i uprawnionych do zachowku.
To kluczowa pułapka. Wielu obdarowanych myśli: „Minęło 10 lat, jestem bezpieczny”. Jeśli jesteś dzieckiem zmarłego – nie jesteś.
To może Cię zainteresować: Zachowek po 10 latach od darowizny – kiedy termin przedawnia roszczenie?
Historia Pana Marka – darowizna zamiast testamentu
Rodzice Pana Marka, chcąc uniknąć sądu, przepisali cały majątek (dom i działki) na jego siostrę w formie darowizny. Pan Marek usłyszał: „To nasza wola, szanuj ją”. Po śmierci rodziców siostra sprzedała działki i kupiła luksusowe auto.
Pan Marek czuł się pokrzywdzony. Wystąpiliśmy do sądu o zachowek. Siostra broniła się, twierdząc, że spadku nie ma. Sąd szybko ustalił wartość darowizn (według cen z chwili orzekania, co było korzystne dla Pana Marka, bo nieruchomości zdrożały). Siostra musiała spłacić brata kwotą 150 tys. zł. Darowizna nie uchroniła jej przed zachowkiem.
🎥 Zobacz wideo: Darowizna a zachowek w praktyce
Kiedy obdarowany musi płacić? Jak wycenia się darowiznę sprzed lat? Czy można uniknąć zapłaty? W tym filmie omawiam konkretne przykłady rozliczeń między rodzeństwem.
Jak wycenić darowiznę? (Stan vs. Ceny)
To często pole bitwy w sądzie. Zasada jest taka:
- Stan darowizny ustala się z chwili jej dokonania (np. mieszkanie do generalnego remontu w 2010 roku).
- Ceny przyjmuje się z chwili ustalania zachowku (czyli dzisiejsze ceny rynkowe za mieszkanie do remontu).
Dzięki temu, jeśli obdarowany wyremontował dom za swoje pieniądze, pominięty spadkobierca nie korzysta na wzroście wartości wynikającym z tego remontu, ale korzysta na ogólnym wzroście cen nieruchomości.
Przeczytaj także: Wycena nieruchomości do zachowku – jak nie dać się oszukać biegłemu?
FAQ – Najczęstsze pytania o darowizny i zachowek
Czy umowa dożywocia chroni przed zachowkiem?
Tak! To jedyna skuteczna metoda przeniesienia własności nieruchomości, która „ucieka” przed zachowkiem. Jeśli rodzice przekażą dom w zamian za dożywotnią opiekę (umowa dożywocia, a nie darowizna ze służebnością!), wartość tego domu nie jest doliczana do spadku.
Czy muszę płacić zachowek, jeśli sam nie mam pieniędzy?
Sąd może w wyjątkowych sytuacjach rozłożyć zachowek na raty (nawet na kilka lat) lub go obniżyć (powołując się na zasady współżycia społecznego, art. 5 k.c.), ale całkowite zwolnienie z zapłaty zdarza się niezwykle rzadko.
A co jeśli darowiznę otrzymał wnuk, a żyje jego rodzic?
Jeśli darowiznę otrzymała osoba niebędąca spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku (np. wnuk, gdy żyje jego rodzic-dziecko spadkodawcy), to taka darowizna dolicza się do spadku tylko wtedy, gdy została dokonana w ciągu ostatnich 10 lat przed śmiercią.
Nie daj się zbyć „brakiem spadku”
Jeśli zostałeś pominięty przy podziale majątku za życia rodziców, masz prawo walczyć o wyrównanie. Pamiętaj jednak o terminach – roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od śmierci spadkodawcy (przy darowiznach i braku testamentu).
Inni czytali również: Umowa dożywocia a zachowek – czy to pewny sposób na uniknięcie spłaty?
Zastanawiasz się, czy darowizna sprzed lat wlicza się do Twojego zachowku? A może dostałeś wezwanie do zapłaty i chcesz się bronić? Skontaktuj się ze mną.
Masz problem z rozliczeniem darowizny w spadku?
