Czy skuteczny testament można sporządzić tylko przed notariuszem?

Nikomu nie trzeba tłumaczyć czym jest testament i jaka jest jego rola. Jednak już wyjaśnienie tego w jaki sposób sporządzić prawidłowy testament wydaje się być istotnym zadaniem. Wyjaśniając tę kwestię należy rozpocząć od tego w jakiej formie należy go sporządzić. W powszechnym przekonaniu ważny testament może zostać sporządzony jedynie przez notariusza. Czy tylko przed notariuszem można skutecznie zadysponować majątkiem na wypadek śmierci?

Czy możliwe jest stworzenie ważnego testamentu bez wychodzenia z domu? Jeśli tak, to czy sporządzenie testamentu przed notariuszem przynosi jakiekolwiek korzyści?

Nie tylko przed notariuszem można sporządzić skuteczny i ważny testament. Testament możemy stworzyć samodzielnie bez niczyjej pomocy. Jest jednak kilka istotnych wymagań, o których musimy pamiętać.

Przede wszystkim dokument, w którym zawieramy naszą ostatnią wole musi być we właściwy sposób oznaczony. Oznaczenie to nie może u osoby, która zapoznaje się z tym dokumentem wątpliwości co do jego przeznaczenia i roli jaką pełni. Najlepiej zatytułować takie pismo nagłówkiem ?Testament?, ?Na wypadek śmierci?, ?Ostatnia wola? itp.

Treść testamentu musi być w całości sporządzona pismem ręcznym. Tzn. nie możemy sobie go napisać na komputerze, wydrukować, a następnie podpisać. W całości trzeba go napisać ręcznie. W przeciwnym razie testament będzie nieważny. Pisząc ręcznie pamiętajmy, żeby pismo było możliwe do odczytania (czytelne). Warto, żeby spadkobiercy, dla których w testamencie przewidziano pewne korzyści majątkowe byli w posiadaniu próbki ręcznego pisma spadkodawcy (np. zwykłego listu czy kartki świątecznej.) Może to być doskonały dowód na wypadek, gdyby inni spadkobiercy próbowali podważać ważność testamentu własnoręcznego. Piszę o tym dlatego, że często Klienci pytają mnie, czy porządkując prywatne rzeczy po zmarłym powinni zwrócić na coś szczególną uwagę lub ewentualnie, które z dokumentów zostawić, a które zniszczyć. Myślę, że dobrze mieć na wszelki wypadek próbkę pisma zmarłego, nawet jeżeli nie mamy żadnych informacji o tym, czy zmarły pozostawił po sobie testament. Nie można przecież wykluczyć wypadku, że taki testament prędzej czy później ?cudownie? się pojawi, a wtedy ? z pomocą posiadanej przez nas próbki pisma ? możemy go poddać nawet sądowej weryfikacji.

Testament własnoręczny musi być podpisany przez spadkodawcę. Istotne jest to, że treścią testamentu (zresztą podobnie jak w przypadku innych pism) objęta jest tylko ta część podpisanego dokumentu, która znajduje się nad podpisem. Jeżeli dopisujemy coś do testamentu (co jest możliwe) musimy podpisać się pod dopisanym fragmentem wskazując jednocześnie datę zmiany.

Ostatnim elementem (oprócz, rzecz jasna treści testamentu) jest wskazanie daty jego sporządzenia. Moja rada jest taka, żeby przy formułowaniu testamentu własnoręcznego zawsze wskazywać datę. Należy jednak powiedzieć, że brak daty nie zawsze będzie powodował bezwzględną nieważność testamentu. Nie będzie tak w sytuacji, gdy brak daty nie wywołuje wątpliwości co do:
a) zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu,
b) treści testamentu,
c) wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Ad. a) Testament może sporządzić tylko osoba mogąca w sposób świadomy i swobodny podjąć decyzję i wyrażać wolę. Jeżeli z jakiś przyczyn swoboda lub świadomość spadkodawcy będą wyłączone (np. ze względy na dolegliwości psychiczne) sporządzony przez niego testament będzie nieważny. Np. w sytuacji gdy wiemy, że spadkodawca zapadł na chorobę psychiczną w 2009r., to sporządzony testament opatrzony datą 2006r. nie będzie budził wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu. Wówczas jej brak nie będzie powodował nieważności testamentu. Tymczasem testament tej samej osoby, który nie zawiera daty jego sporządzenia takie wątpliwości może budzić. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że spadkodawca sporządził go już po 2009r., czyli w czasie kiedy stwierdzono u niego chorobę psychiczną. Taki testament może zostać uznany za nieważny. W takim wypadku sąd w ogóle nie będzie go brał pod uwagę i stwierdzi, że spadek nabywają spadkobiercy ustawowi.

Ad. b) Brak daty sporządzenia testamentu może powodować wątpliwości co do jego treści. Przykładowo spadkobierca zapisuje cały majątek ?swojej małżonce?. Tymczasem do 2008r. roku pozostawał w jednym związku małżeńskim, następnie wziął rozwód i od 2009r. związał się z kolejną kobietą. Komu przypadnie spadek? Można twierdzić, że drugiej żonie, bo przecież to z nią pozostawał w związku małżeńskim tuż przed śmiercią. Można także wywodzić, że wszystko należy się pierwszej żonie, bo np. taki był warunek udzielenia przez nią zgody na rozwód, bądź spadkodawca sporządził testament w chwili gdy był związany z ?pierwszą żoną? (np. w czasie rekonwalescencji po ciężkim zawale serca), a potem zwyczajnie o nim zapomniał i oficjalnie nie zmienił swojej ?ostatniej woli?. Mamy wątpliwości? Inny przykład: treść rozporządzenia brzmi ?cały majątek zapisuje mojemu dziecku?. W 1997r. rodzi się pierwsze dziecko, 2003r. drugie a w 2012r. trzecie. Komu przypadnie spadek? Gdyby postępowanie toczyło się w latach 1997r. ? 2002r. odpowiedź jest jednoznaczna i brak daty niczemu nie przeszkadza, a testament będzie ważny. Od 2003r. mamy wątpliwości powodujące nieważność testamentu.

Ad. c) Wątpliwości mogą pojawić się w wypadku gdy testamentów jest kilka. Należy bowiem pokreślić, że jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Jeżeli jeden z testamentów stanowi, że mieszkanie we Wrocławiu dziedziczy małżonka, a zgodnie z drugim ? niezaopatrzonym w datę ? lokal ma przypaść córce, wówczas z reguły nie będzie wiadomo, kto ostatecznie ma stać się właścicielem mieszkania.

Na marginesie muszę powiedzieć, że kwestia wskazywania w testamencie konkretnych przedmiotów majątkowych, które mają przypaść na rzecz wskazanych spadkobierców jest skomplikowana na tyle, że wyjaśnię to w kolejnym wpisie.

Na zakończenie muszę też wskazać, że testament może zawierać oświadczenie tylko jednego spadkodawcy. Nieważny będzie testament sporządzony przez dwie osoby (np. wspólny testament małżonków) W zasadzie ciężko powiedzieć dlaczego w kodeksie cywilnym obowiązuje taka właśnie zasada. W charakterze ciekawostki mogę powiedzieć, że na pewnej konferencji szkoleniowej dowiedziałem się, że u któregoś z naszych wschodnich sąsiadów istnieje możliwość sporządzania wspólnych testamentów przez obojga małżonków, ale testament staje się ważny po śmierci obu spadkodawców.

Jakie mamy jeszcze testamenty oprócz testamentu własnoręcznego?

Oprócz testamentu sporządzonego własnoręcznie ostatnią wolę można sporządzić jeszcze w zasadzie na dwa inne sposoby.

a) Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
b) Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Ad a) Pierwszy z powyższych sposobów jest raczej mało popularny. Dużo szybciej udałoby się zorganizować termin w kancelarii notarialnej niż np. z Prezydentem Dudkiewiczem. Być może sposób ten sprawdza się w mniejszych miejscowościach, w których nie ma kancelarii notarialnych lub adwokackich, a z różnych względów konieczne jest sporządzenie dokumentu urzędowego.

Ad. b) Z powyższych uwag wynika, że sporządzenie testamentu u notariusza nie jest koniecznością. Należy jednak uznać, że sporządzenie testamentu w takiej formie jest najbezpieczniejsze. Koszty sporządzenia testamentu w ten właśnie sposób nie jest zbyt kosztowne (kilkaset złotych), a korzyści dosyć znaczne.

• Po pierwsze notariusz asystuje przy składaniu oświadczenia w testamencie, dbając aby było ono zrozumiałe i nie pozostawiało wątpliwości.
• Notariusz nie powinien godzić się na sporządzenie aktu notarialnego, jeżeli uzna, że spadkodawca działa pod przymusem lub jest nieświadomy swojej decyzji Dzięki temu próby podważania testamentu z powołaniem się na brak świadomości lub swobody spadkodawcy są znacznie utrudnione.
• Nadto oryginał testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego zostaje w kancelarii notarialnej, a zainteresowane osoby otrzymują jedynie jego opisy. Zatem nawet jeżeli odpis testamentu, którym np. dysponował uprawniony spadkobierca zaginął lub uległ zniszczeniu, bez większych problemów można uzyskać od notariusza kolejny odpis.

Na zakończenie należy wskazać, że prócz tych ? łącznie trzech sposobów redakcji ostatniej woli ? istnieje jeszcze grupa tzw. testamentów szczególnych. Tej grupie poświęcony będzie jednak kolejny wpis.