Spadkodawca – co oczywiste – ma dużą dowolność w kształtowaniu treści testamentu. Nie tylko może powołać spadkobierców, ale również określić, że konkretne przedmioty, wchodzące w skład jego majątku, mają zostać przekazane oznaczonym osobom. Aby przekazać określony składnik majątku w testamencie, spadkobierca może posłużyć się dwiema instytucjami prawa spadkowego: zapisem zwykłym lub zapisem windykacyjnym. W dzisiejszym wywiadze z radcą prawnym Anną Klisz wyjaśnimy to zagadnienie. Wskażemy główne różnice między zapisem zwykłym a zapisem windykacyjnym.
Dzień dobry. Jak najprościej wytłumaczyć, czym jest zapis w prawie spadkowym?
Dzień dobry. Zapis, zarówno zwykły jak i windykacyjny to sposób na przekazanie określonego przedmiotu majątkowego, należącego do spadku, oznaczonej osobie.
Czy możemy prosić o jakiś przykład, kiedy zapis jest potrzebny?
Oczywiście. Załóżmy, że spadkodawca ma dwóch synów i chce ich uczynić spadkobiercami. Każdy zostanie powołany do połowy spadku. Jednakże jeden z nich ma syna, któremu dziadek (spadkodawca) chce przekazać samochód, gdy ten stanie się pełnoletni. Wtedy w testamencie, oprócz powołania dwóch synów do spadku, powinna znaleźć się informacja, że jego wnuk ma otrzymać samochód, gdy skończy 18 lat. Bez takiego zapisu samochód, po śmierci spadkodawcy, byłby własnością obu synów spadkodawcy. Dzięki użyciu zapisu, spadkodawca ma pewność, że jego samochód trafi do wnuka.
Ok, dziękuję za wyjaśnienie. Czym zatem różni się od siebie zapis zwykły i windykacyjny?
Jest kilka rzeczy, które odrożniają oba zapisy. Zacznę od najważniejszej, czyli odmiennego skutku pod kątem prawnym. Ustanawiając zapis zwykły, spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy. Innymi słowy, spadkobierca jest zobowiązany np. do przekazania określonej rzeczy zapisobiercy. Z chwilą śmierci spadkodawcy, konkretny przedmiot lub prawo jest własnością spadkobiercy. Własność przechodzi na zapisobiercę dopiero z chwilą spełnienia świadczenia.
A jak jest w sytuacji zapisu windykacyjnego?
W przypadku zapisu windykacyjnego, przedmiot zapisu staje się własnością zapisobiercy z chwilą otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy – przyp. autora). Oznacza to, że zapisobierca automatycznie staje się właścicielem określonego przedmiotu.
Czy możemy poprosić o przykłady obrazujące tę różnicę?
Ok. Posłużmy się zatem takim przykładem jak wcześniej. W sytuacji, gdy spadkodawca wskaże, że spadkobierca ma przekazać samochód jego wnukowi, gdy ten osiągnie pełnoletność, mamy do czynienia z zapisem zwykłym. Wnuk po ukończeniu 18 roku życia, może żądać przekazania mu samochodu. Jednakże, spadkodawca mógłby od razu określić, że powołuje dwóch spadkobierców (synów), ale samochód od razu ma stać się własnością wnuka. Wtedy byłby to już zapis windykacyjny i od chwili śmierci spadkodawcy, wnuk stałby się właścicielem auta.
Dziękuję. Jaka jest kolejna różnica? Wspomniała Pani Mecenas, że przedmiotem zapisu może być zarówno przedmiot jak i prawo.
Tak – jest to kolejna cecha, która rożni od siebie zapis zwykły i windykacyjny. W przypadku zapisu zwykłego, jego przedmiotem może być zarówno przedmiot, jak i prawo majątkowe. Oczywiście z nielicznymi wyjątkami. Spadkodawca nie może bowiem przekazać zapisobiercy rzeczy, którą był zobowiązany oddać, lub np. służebności osobistej, z uwagi na jej charakter.
A co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?
W przypadku zapisu windykacyjnego prawo szczegółowo określa, co może być jego przedmiotem. Są to rzeczy oznaczone co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, a także ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Co jeszcze odróżnia zapis zwykły i zapis windykacyjny?
Forma ich ustanowienia. Jak wiemy, wyróżniamy różne rodzaje testamentów. Zapis windykacyjny może być zamieszczony tylko w jednym z nich – testamencie notarialnym. Zapis zwykły natomiast, może znaleźć się w każdym testamencie.
Przeczytaj także: Uprawnienie do zachowku
Czy mamy jeszcze jakąś różnice?
Tak. Można było ją dostrzec na przykładzie, którym podałam wcześniej. Otóż, zapis zwykły może być uczyniony z zastrzeżeniem terminu lub warunku. Zapis windykacyjny natomiast nie.
Jakie to ma znaczenie praktyczne?
Spadkodawca nie może wskazać, że własność samochodu przechodzi na zapisobiercę windykacyjnego, gdy ten skończy 18 lat lub np. ukończy studia z oceną 5. W takich sytuacjach musimy skorzystać z zapisu zwykłego i zobowiązać spadkobiercę do przekazania auta w powyższych sytuacjach.
A co, jeżeli spadkodawca zamieści zapis windykacyjny z terminem lub warunkiem?
Wtedy sytuacja nieco się komplikuje. Przepisy wskazują, że – co do zasady – zastrzeżenie warunku lub terminu w takiej sytuacji uważa się za nieistniejące. Jednakże, jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia, spadkodawca nie zdecydowałby się na zapis windykacyjny, cały zapis jest nieważny. Są to zatem sprawy bardzo dyskusyjne, często mające swój finał w sądzie. Lepiej zatem nie ustanawiać zapisu windykacyjnego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Ok, czy to już wszystkie różnice między zapisem zwykłym a windykacyjnym?
Można wspomnieć o jeszcze jednej kwestii. Zapisobierca windykacyjny odpowiada za długi spadkowe wraz z spadkobiercami, a zapisobierca zwykły – nie.
Ważna informacja. Zadamy zatem jeszcze kilka pytań ogólnych dotyczących zapisów. Czy każdy może być zapisobiercą?
Nie do końca. W takiej sytuacji stosujemy te same zasady, jak przy spadkobiercach. Zapisobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Wtedy zapis mu się nie należy. O ile oczywiście spadkodawca mu nie przebaczył.
Czy przedmiot zapisu trzeba przyjąć?
Nie. W przypadku ustanowienia zapisu zwykłego na rzecz osoby, która nie chce go przyjąć, osoba obciążona zapisem zostaje zwolniona z obowiązku jego wykonania.
A w przypadku zapisu windykacyjnego?
W takiej sytuacji przedmiot zapisu windykacyjnego, wchodzi w skład masy spadkowej i podlega dziedziczeniu.
Jak wygląda proces żądania przedmiotu zapisu zwykłego?
Zapisobierca zwykły ma roszczenie do spadkobiercy o wydanie przedmiotu lub prawa majątkowego. Ma na to 5 lat od chwili wymagalności zapisu. Najpierw warto porozumieć się z spadkobiercą lub wysłać mu odpowiednio pismo. Gdy to nie poskutkuje, można iść do sądu.
Dziękujemy za rozmowę o zapisach. Myślę, że wyjaśniliśmy wszystkie podstawowe kwestie.
Dziękuję bardzo. Mam nadzieję, że moja wiedza okaże się przydatna dla czytelników bloga.
Do widzenia.
Do widzenia.
