Zapraszamy Państwa do lektury kolejnego wywiadu z radcą prawnym Anną Klisz. Tym razem rozmawialiśmy o rodzajach testamentów w polskim prawie spadkowym.
Pani Mecenas, czy każdy może sporządzić testament?
Co do zasady ? każdy może sporządzić testament, ale już nie każdy testament będzie ważny. Trzeba pamiętać, że aby testament był ważny musi zostać sporządzony przez osobę, która ma zdolność testowania, a więc jest pełnoletnia i posiada pełną zdolność do czynności prawnych.
Czy istnieje dowolność w zakresie wyboru rodzaju testamentu, który chcemy sporządzić?
Tak ? jeżeli chodzi o testamenty zwykłe. W przypadku testamentów szczególnych można je sporządzić tylko w określonych przez prawo sytuacjach.
Czym różnią się od siebie te rodzaje testamentów?
Z reguły spadkodawcy sporządzają testamenty zwykłe. Jest to klasyczny sposób wyrażenia swojej woli, która ma zostać zrealizowana po śmierci. Mamy tu do wyboru 3 rodzaje. W kwestii ich wyboru mamy całkowitą dowolność. Jeżeli chodzi o testamenty szczególne ? występują one stosunkowo rzadko i są możliwe do sporządzenia w wyjątkowych okolicznościach.
Dalsza część wywiadu pod filmem
Na YOUTUBE o testamentach? Zapraszamy na nasz kanał!
Zacznijmy zatem od testamentów zwykłych, jakie to testamenty?
Do kategorii testamentów zwykłych zaliczamy testament własnoręczny, zwany również holograficznym, testament w formie aktu notarialnego oraz testament urzędowy, zwany również alograficznym.
Pierwszy z nich musi zostać sporządzony pismem odręcznym i być opatrzony podpisem, a najlepiej również datą jego sporządzania. Jest to na tyle ważne, że później, w przypadku ewentualnej sprawy spadkowej, łatwo ustalić kiedy spadkodawca sporządził testament ? a co za tym idzie ? czy miał w tym czasie np. zdolność do sporządzenia ważnego testamentu.
Czy taki testament można napisać na komputerze, a potem wydrukować i podpisać?
Niestety nie. Kodeks cywilny wyraźnie wskazuje, że cała treść testamentu ma zostać sporządzona własnoręcznie. Nie można zatem używać żadnych urządzeń do pisania. Dodatkowo nie może on nawet zostać napisany przez kogoś innego, a podpisany przez spadkodawcę. Mówiąc wprost, od początku do końca musi być napisany przez spadkodawcę.
Czy taki testament trzymamy w domu?
Z reguły tak, jest on ważny bez wizyty u notariusza. Warto jednak zarejestrować go w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Czynność ta jest darmowa. W rejestrze umieszcza się fakt sporządzenia testamentu wraz z jego datą. Nie umieszcza się tu treści testamentu. Aby zarejestrować testament w Notarialnym Rejestrze Testamentów nie musi on być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Jakie korzyści niesie za sobą testament w formie aktu notarialnego?
Przede wszystkim bezpieczeństwo ? testament sporządzony w tej formie nie ulegnie zniszczeniu, ani nie zagubi się ? co jest możliwe w przypadku testamentów odręcznych. Notariusz trzyma u siebie kopie testamentu i łatwo wtedy jest zapoznać się z treścią testamentu z chwilą otwarcia spadku.
Z jakimi kosztami trzeba się liczyć w przypadku wizyty u notariusza?
Sporządzenie prostego testamentu to koszt kilkudziesięciu złotych. Do tego trzeba doliczyć kilkanaście złotych na odpisy dokumentów. W przypadku testamentu, w którym chcemy zawrzeć zapis, polecenie lub pozbawić uprawnionego prawa do zachowku koszt może przekroczyć sto złotych. Nie są to jak widać koszty wysokie, a pewność, że nasza zostanie całkowicie uwzględniona wzrasta.
Pozostaje jeszcze testament alograficzny.
Tak ? jest on stosunkowo rzadko stosowany. Taki testament można sporządzić w obecności dwóch świadków oświadczając swoją wolę ustnie wobec urzędników, np. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starosty, czy kierownika urzędu stanu cywilnego. Z oświadczenia woli sporządza się protokół, który podpisują świadkowie, urzędnik i spadkodawca. Do tej pory w mojej karierze tylko raz spotkałam się z tego typu testamentem w sprawie sądowej.
Kto decyduje się na testament urzędowy?
Testament ten jest przeznaczony dla osób, np. niepełnosprawnych, które nie mogą pisać, ale mogą bez problemu komunikować swoją wolę. Dlatego też osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu alograficznego.
W takim razie, czym charakteryzują się testamenty szczególne?
Są to testamenty, które można sporządzić w konkretnych, trudnych i nieprzewidzianych okolicznościach. Są ważne tylko przez 6 miesięcy od zaistnienia sytuacji, będącej podstawą ich sporządzenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy spadkodawca zmarł przed tym terminem ? wtedy testament pozostaje ważny. Bieg tego terminu jest również zawieszony przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie może sporządzić jednego z testamentów zwykłych.
Jakie mamy rodzaje testamentów szczególnych?
Testament ustny, podróżny i wojskowy.
Jak sporządzić testament ustny?
Jeżeli istnieje obawa śmierci spadkodawcy, albo wskutek szczególnych okoliczności utrudnione jest stworzenie testamentu zwykłego, spadkodawca może oświadczyć wolę jednocześnie wobec trzech świadków.
Jak ustalić treść takiego testamentu?
Wszystko zależy od konkretnej sytuacji. Podstawowym sposobem jest spisanie woli spadkodawcy przez świadka lub osobę trzecią w ciągu roku od złożenia oświadczenia woli. Należy również zaznaczyć miejsce i datę sporządzenia testamentu i sporządzenia pisma zawierającego jego treść. Takie pismo musi zostać podpisane przez dwóch świadków i spadkodawcę albo wszystkich świadków.
To jedyna możliwość? Wydaje się dosyć skomplikowana.
Jeżeli nie uda się ustalić treści w sposób przedstawiony wcześniej, można ją ustalić w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku na podstawie zgodnych zeznań co najmniej dwóch świadków złożonych przed sądem. Najlepiej, gdy są to zeznania wszystkich świadków, ale gdy przesłuchanie jednego napotyka na przeszkody, sąd może przesłuchać tylko dwóch świadków.
A co, jeżeli można przesłuchać tylko jednego świadka?
Wtedy sąd najprawdopodobniej nie będzie mógł uznać treści testamentu wskazanej przez świadka ? w przepisie bowiem wyraźnie wskazane jest, że należy przesłuchać co najmniej dwóch świadków, a ich zeznania muszą być zgodne.
Taki rodzaj testamentu należy wykorzystać w ostateczności. Kilka razy prowadziłam sprawę sądową, w której sąd potwierdzał treść testamentu ustnego i muszę powiedzieć, że to bardzo trudne i długotrwałe procesy. Jest to bowiem testament, który można najłatwiej podważyć.
A testament podróżny?
Testament można sporządzić również podczas podróży statkiem lub samolotem. Wtedy swoją wolę oświadcza się przed dowódcą lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Wola spadkodawcy jest od razu spisywana przez dowódcę lub jego zastępcę i podpisana przez spadkodawcę, świadków i osobę wobec której jest ona oświadczana.
Czy podczas podróży można sporządzić testament ustny?
Tak, jeżeli nie ma możliwości sporządzania testamentu podróżnego.
Jakie jest ostatni rodzaj testamentu szczególnego?
Jest to testament wojskowy, mogą go sporządzić żołnierzy, pracownicy Sił Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące siłom zbrojnym oraz będące na obszarze znajdującym się pod zarządem organów wojskowych.
Można go sporządzić w każdym czasie?
Nie, tylko w przypadku mobilizacji, wojny oraz w czasie przebywania w niewoli.
W jaki sposób sporządzić testament wojskowy?
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych wskazuje 4 możliwości stworzenia takiego testamentu w zależności od tego, czy mamy możliwość złożenia oświadczenia wobec sędziego wojskowego, czy mamy świadków i czy spadkodawca jest w stanie sam złożyć podpis.
Czy w sytuacjach wskazanych powyżej, żołnierze mogą sporządzać tylko testamenty wojskowe?
Nie, mogą również skorzystać z jednej z form testamentów szczególnych, które opisałam wcześniej.
