Czym jest akt poświadczenia dziedziczenia?
Śmierć spadkodawcy nie oznacza jeszcze nabycia spadku przez spadkobierców. Stwierdzenie nabycia spadku może być przeprowadzone na dwa sposoby – w drodze wydania przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Jak działa to drugie rozwiązanie i jaki walor ma akt notarialny?
Do czego służy notarialne poświadczenie dziedziczenia?
Poprzez sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz w sposób formalny stwierdza, które osoby nabyły prawa do masy spadkowej po zmarłym spadkodawcy. Żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone u notariusza stanowi alternatywę dla wniosku o stwierdzenie nabycia spadku – te dwa postępowania wykluczają się wzajemnie. Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia zastępuje prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Skoro akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia sądowego, spadkobiercy potrzebują go, aby móc w jakikolwiek sposób zarządzać majątkiem spadkodawcy. Stanowi on m.in. podstawę zmiany wpisu w księdze wieczystej nieruchomości i dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym lub dostępu do ubezpieczenia wypłacanego na podstawie polisy na życie.
Podobnie jak ma to miejsce w sprawie sądowej, także w przypadku poświadczenia przed notariuszem spadkobiercy ustawowi lub testamentowi mogą złożyć wniosek w dowolnym terminie. Im sprawniej uda się jednak przeprowadzić cały proces dziedziczenia, tym szybciej będzie można podzielić majątek.
Jak przebiega poświadczenie dziedziczenia u notariusza?
Do sporządzenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia warto przygotować się z wyprzedzeniem, dzięki temu cały proces przebiegnie szybko i sprawnie. Dziedziczenie na podstawie aktu notarialnego wymaga, aby w kancelarii notarialnej stawiły się wszystkie osoby mogące być spadkobiercami ustawowymi lub spadkobiercami testamentowymi. Niezbędne jest też przedłożenie określonych dokumentów, w tym:
- dowodów tożsamości spadkobierców;
- aktu zgonu spadkodawcy;
- aktów małżeństwa lub urodzenia spadkobierców;
- wszystkich testamentów, które w chwili śmierci pozostawił po sobie spadkodawca;
- numery księgi wieczystej (najlepiej wraz z wydrukiem z elektronicznego systemu), jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość.
Pierwszym etapem poświadczenia jest sporządzenie protokołu dziedziczenia. Notariusz odbiera od wszystkich spadkobierców oświadczenia spadkowe. Mogą oni zdecydować o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wprost lub o odrzuceniu przypadającego im udziału. Na tym etapie spadkobiercy składają również oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań, m.in. czy w sprawie zakończyła się lub trwa rozprawa sądowa bądź czy w obrocie funkcjonuje uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się jakiekolwiek przesłanki negatywne, notariusz odmówi jego sporządzenia.
Przy sporządzaniu projektu protokołu dziedziczenia notariusz musi jeszcze ustalić, czy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem. Sprawa spadkowa podlega jurysdykcji krajowej. Następnie notariusz przygotowuje właściwy akt notarialny. Niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia powinien zarejestrować go w Rejestrze Spadkowym. Dopiero z momentem rejestracji akt notarialny wywiera skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Kiedy jeszcze notariusz może odmówić sporządzenia aktu poświadczenia?
Warto pamiętać, że osoby zainteresowane muszą wyrazić zgodę na spisanie protokołu dziedziczenia. Jeśli między spadkobiercami nie ma porozumienia co do porządku dziedziczenia po spadkodawcy, spadkobiercy chcą wykazać, że jeden z nich jest niegodny dziedziczenia albo istnieje lub istniał testament, który budzi wątpliwości, zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia będzie niemożliwe.
Niezbędne jest także, aby w kancelarii notarialnej stawili się wszyscy spadkobiercy. Brak którejkolwiek z osób uniemożliwi poświadczenie dziedziczenia. Notariusz nie ma możliwości wyznaczenia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu tak jak sąd.
Przed notariuszem może nastąpić otwarcie i ogłoszenie testamentu, ale dotyczy to wyłącznie tzw. testamentów zwykłych – własnoręcznych, notarialnych i urzędowych (allograficznych). Niemożliwe jest poświadczenie dziedziczenia na podstawie testamentu szczególnego. W przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu szczególnego – podróżnego, wojskowego lub ustnego (na podstawie zeznania świadków) – możliwe jest jedynie wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia często okazuje się znacznie szybszą metodą na uregulowanie spraw spadkowych. Prawa do spadku może stwierdzić każdy notariusz bez względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a na wizytę w kancelarii czeka się znacznie krócej niż na rozprawę w sądzie. Jedyne wady tego rozwiązania to liczne przesłanki negatywne, które uniemożliwiają sporządzenie aktu notarialnego, oraz taksa, którą ustala się indywidualnie – nie ma ona charakteru stałego jak opłata od wniosku do sądu.
