Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, które przechodzą na spadkobierców w drodze dziedziczenia. Pytanie zatem jakie cechy posiadać muszą prawa i obowiązki, aby stać się częścią spadku.
W art.922§2 kodeksu cywilnego zawarte są cztery pomocnicze kryteria umożliwiające wyodrębnienie praw i obowiązków, jakie wchodzą w skład spadku.
Zatem, aby stać się częścią spadku, dane prawo lub obowiązek musi:
- mieć charakter cywilnoprawny;
- mieć charakter majątkowy;
- być niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły;
- nie przechodzić na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Charakter cywilnoprawny prawa i obowiązku oznacza, że oparty jest on na przepisach kodeksu cywilnego bądź innych ustaw szczególnych dotyczących dziedziny prawa cywilnego, przykładowo: ustawy o własności lokali, tzw. ustawy deweloperskiej. Nie wejdą w skład spadku prawa i obowiązki, które takiego charakteru nie posiadają, tzn. te o charakterze administracyjnym (mające źródła np. w decyzjach administracyjnych wydanych przez organy administracji, np. zezwolenie na usunięcie drzewa), finansowym (np. prawa i obowiązki podatkowe), a także karnym (np. orzeczone grzywny, nawiązki).
Kolejną cechą jest charakter majątkowy prawa/obowiązku. Nie zaliczą się zatem do spadku te o charakterze rodzinnym (obowiązek sprawowania opieki, także prawo do alimentacji), prawa osobiste tj. przykładowo: prawo do dobrego imienia, czci, tajemnicy korespondencji.
Co to oznacza, że prawa nie są związane z osobą zmarłego w sposób ścisły? Dane prawo lub obowiązek będzie w sposób ścisły związane z osobą, jeśli ze stosunku prawnego wynika, że nikt inny prócz tej osoby nie może być jego stroną. Przykładami takich praw, są prawa wynikające z: umowy dożywocia, służebności osobistej, umowy o dzieło, w której spadkodawca zobowiązany był wykonać dzieło osobiście ze względu na swoje przymioty osobiste, umiejętności i kwalifikacje (np. wykonać rzeźbę lub namalować obraz), prawo do renty z tytułu uszkodzenia ciała, roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (w określonych wypadkach). Co za tym idzie, śmierć strony takiego stosunku prawnego powoduje jego wygaśnięcie.
Przykładami praw i obowiązków, które przechodzą na osoby bez względu na to czy są one spadkobiercami są: przepis art. 691 Kodeksu cywilnego, według którego w stosunek najmu po zmarłym najemcy wstępują osoby, które stale w nim zamieszkiwały, wskazać należy także ustawę prawo bankowe, według której posiadacz rachunku bankowego może wskazać w umowie o rachunek osoby na rzecz których mają zostać przekazane środki pieniężne na wypadek śmierci.
W skład spadku wchodzą również:
– prawa rzeczowe, m.in. .: własność, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, posiadanie, zastaw i hipoteka, ale co do tych ostatnich, tylko łącznie z wierzytelnością jaką zabezpieczają;
– zobowiązania , w tym: wierzytelności wynikające z umów, bezpodstawnego wzbogacenia, czynów niedozwolonych , a także np. uprawnienie darczyńcy do odwołania dokonanej już darowizny;
– niektóre uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, którego stroną był zmarły, należy tu wskazać przede wszystkim roszczenie o niewypłacone wynagrodzenie, a także o niewypłacony zasiłek chorobowy.
Pamiętając o tym, że do spadku należą również obowiązki, trzeba wskazać, że muszą one także spełniać cztery opisane powyżej kryteria. Obowiązki te wynikają z różnych stosunków prawnych i mają źródło w wielu dziedzinach prawa. Jeśli chodzi o prawo rzeczowe to na spadkobiercę przejdą obowiązki wynikające np. z prawa sąsiedzkiego (np. powstrzymywanie się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich), czy obowiązki współwłaścicieli rzeczy zawarte w kodeksie cywilny (np. prawo do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej). Tak jak przy prawach z zakresu zobowiązań dziedziczne są i obowiązki wynikające z umów oraz czynów niedozwolonych, czy bezpodstawnego wzbogacenia.
Do spadku wchodzi także wiele obowiązków, których spadkobierca nie był stroną za życia, a które powstały z chwilą otwarcia spadku. Będą nimi: obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego, obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy, którzy popadli w niedostatek środków utrzymania, obowiązek zrealizowania zapisów i zapisów windykacyjnych. Do spadku należą także koszty postępowania spadkowego, w tym koszty ogłoszenia testamentu, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, spisu inwentarza. Spadkobierca zobowiązany będzie zwrócić koszty pogrzebu, a także koszty ostatniej choroby spadkodawcy, sprawowania nad nim opieki oraz leczenia osobie, która je poniosła.
Literatura:
- Kawałko H., Witczak A.:Prawo spadkowe, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd.4, Warszawa 2011
- Skowrońska-Bocian E.: Prawo spadkowe, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd.8, Warszawa 2011
autor: Sonia Konieczniak