Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Krąg osób, które można wydziedziczyć został więc ograniczony przez kodeks cywilny.
Zachowkiem jest roszczenie przysługujące względem powołanych do dziedziczenia spadkobierców o zapłatę określonej sumy pieniężnej (więcej na ten temat przeczytasz we wpisie Zachowek). Polskie prawo pozwala spadkodawcy na wydziedziczenie swoich bliskich. Uzależnia jednak tę możliwość od spełnienia wielu warunków.
Po pierwsze, wydziedziczenia można dokonać jedynie w testamencie. Może być to testament już sporządzony lub nowy. Spadkodawca może sporządzić odrębny akt ostatniej woli, w którym postanowi jedynie o wydziedziczeniu.
Możliwość wydziedziczenia ograniczono do trzech warunków dotyczących osób bliskich spadkodawcy.
- Uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. To postępowanie uprawnionego do zachowku musi być uporczywe, czyli bezustanne, trwające ciągle, nieprzerwane. Musi także być potępiane przez spadkodawcę i niezgodne z jego zasadami (np. syn spadkodawcy uporczywie łamie porządek prawny, będąc członkiem zorganizowanej grupy przestępczej, co jest sprzeczne z zasadami moralnymi jego ojca).
- Dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. W tym przypadku warunkiem jest, umyślność przestępstwa. Nie spełnia wymogów tego punktu przestępstwo popełnione nieumyślnie. Nieumyślnością jest brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Osobą najbliższa spadkodawcy nie musi być osoba z nim spokrewniona. Może być to np. przyjaciel, z którym łączą spadkodawcę silne uczucia i jest emocjonalnie z nim związany. Przykładami przestępstw umyślnych, za popełnienie których można wydziedziczyć są np.: zabójstwo, pobicie, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, porwanie, znieważenie oraz zniesławienie.
- Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Obowiązki te w większości wynikają z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (np. obowiązek opieki, pomocy rodzicom, obowiązek alimentacji). Niedopełnianie obowiązków musi charakter trwały. Nie spełniają tego warunku zachowania jednorazowe lub sporadyczne.
Każda z tych przyczyn musi być w testamencie dokładnie wskazana. Spadkodawca nie musi jednak użyć samego słowa ‘’wydziedziczam’’. Użyte przez niego sformułowania nie mogą jednakże sprawiać wątpliwości co do tego, że jego wolą jest pozbawienie osoby bliskiej zachowku (np. Mój syn nie zapewnił mi opieki w chorobie, dlatego nie chcę, żeby dostał jakąkolwiek część mojego majątku).
Przebaczenie. Jeżeli spadkodawca przebaczył swojemu krewnemu nie może go wydziedziczyć. Przebaczenie jest aktem uczuciowym. W niektórych przypadkach więzi emocjonalne istniejące pomiędzy spadkodawcą a wydziedziczonym będą tak silne, że spadkodawca zdecyduje się puścić w niepamięć naganne postępowanie swojego bliskiego. Osoba przebaczająca nie musi posiadać pełnej zdolności do czynności prawnych. Wystarczy, aby ten akt dokonany był przez nią z dostatecznym rozeznaniem. Oznacza to, że musi ona wyrażać chęć puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy.
Przebaczenie może zostać dokonane w dowolnej formie – ustnie lub pisemnie. Nie ma przeszkód aby było ono dorozumiane. Po raz kolejny należy jednak podkreślić, że spadkodawca musi być świadomy tego, że przebacza wydziedziczonemu.
Ostatnia uwaga dotyczy zstępnych wydziedziczonego zstępnego, czyli np. wnuków spadkodawcy. Będą oni uprawnieni do zachowku. Wydziedziczenie nie ma skutku wobec dalszych zstępnych. Nie pozbawia ich zachowku.
Literatura:
- Skowrońska-Bocian E. : Prawo spadkowe, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd.8, Warszawa 2011
- Malinowski A.: Prawo spadkowe z komentarzem oraz aktami szczegółowymi, Wydawnictwo Grupa Wydawnicza Infor, wyd.1, Warszawa 2010
autor: Sonia Konieczniak